Kolejną miejscowością, która posiada interesującą historię, są Czarnowice (łuż. Carnojce), wzmiankowane w dokumentach od XV wieku. Przepływającą w tym miejscu Lubszę można zobaczyć na przedwojennych fotografiach, na których widać jej znacznie większą niż obecnie szerokość, a cała zabudowa wsi także diametralnie różni się od dzisiejszej. Niestety nie przetrwał tak charakterystyczny w dawnej panoramie miejscowości zamek. Powstał on w połowie XVI wieku i aż do końca swego istnienia otoczony był fosą. Na przestrzeni wieków, jako własność rodów von Polenz i von Kleist, był wielokrotnie przekształcany, stając się ostatecznie budowlą wzniesioną na planie litery L, ze smukłą wieżą nakrytą hełmem. Stopień jego zniszczenia w 1966 roku oceniono na 60%, a w kolejnej dekadzie rozebrano go.

W Czarnowicach przeprowadzono na przestrzeni dekad liczne badania archeologiczne. Zapoczątkowano je po odkryciu tam w 1964 roku cmentarzyska ciałopalnego kultury łużyckiej pochodzącego z wczesnej epoki żelaza. Łącznie odsłonięto wówczas osiem grobów na dwóch stanowiskach, wyposażonych w charakterystyczną ceramikę: smukłe naczynia wazowate (m.in. popielnice) i dzbanuszki czy miniaturowe naczyńka z uszkami lub bez. Dalsze badania dotyczyły kilkunastu stanowisk osadniczych.

Niniejszy artykuł jest trzecim z cyklu poświęconego Lubszy, a wędrówkę wzdłuż jej biegu kończy Gubin, gdzie uchodzi ona do Nysy Łużyckiej. Gubin jest miastem posiadającym bardzo bogatą historię. Umiejscowiony na północno-wschodnim skraju historycznych Dolnych Łużyc, przez stulecia był istotnym centrum urbanistycznym całego regionu. Gród wzniesiony w pobliżu ujścia Lubszy w czasach panowania Bolesława Chrobrego miał typowo militarny charakter, broniąc przeprawy przez Nysę. W ośrodku rozwijającym się obok grodu na początku zamieszkiwali Łużyczanie, a od XII wieku napływało do niego coraz więcej Niemców. Jako ciekawostkę warto wskazać, że pierwsza wzmianka nazwy Gubin (podkreślano w niej jego handlowe znaczenie) pochodzi z 1211 roku, z dokumentu księcia śląskiego Henryka Brodatego. Skutkiem rozwoju osadnictwa było utworzeniem przez księcia saskiego Henryka Dostojnego regularnego miasta na prawie magdeburskim, co dokonało się w 1235 roku. Gubin przez stulecia podlegał różnym władcom – polskim, margrabiom niemieckim, książętom śląskim, królom czeskim, następnie elektorom saskim, a od 1815 roku – królom pruskim. Na losy tego dobrze rozwiniętego ośrodka (położonego na ważnej trasie kolejowej Berlin-Wrocław) bardzo poważnie wpłynęła druga wojna światowa. Po tragicznym w historii Gubina okresie, pełnym zniszczeń i cierpienia, w 1945 roku przypadł on Polsce, ale został podzielony. Przedmieścia na zachodnim brzegu Nysy pozostały niemieckim miastem Guben.

Historię Gubina opowiadają jego zabytki. Rozpoczynając od najbardziej monumentalnego – ruin kościoła farnego, należy podkreślić, że to dawna świątynia pod wezwaniem Świętej Trójcy. Jest ona tragiczną ofiarą działań wojennych, a całkowicie wypalone w 1945 roku wnętrze zapewne na zawsze już pozostanie w tym stanie. Jej historia sięga średniowiecza, przy czym powstała na miejscu dwóch wcześniejszych budowli. Pierwszą romańską bazylikę, w większości, oprócz ściany zachodniej i dwóch wież, wyburzono, a drugi gotycki obiekt, począwszy od końca XV wieku przebudowano, wznosząc najpierw nowe prezbiterium i całkowicie przekształcając nawy. Kościół wzbogacił się też o monumentalną wieżę i kaplice, a jego wspaniałe barokowe wyposażenie przetrwało do wybuchu drugiej wojny światowej. Niestety działania wojenne doprowadziły go do całkowitej ruiny, którą na początku XXI wieku oczyszczono, a po pracach adaptacyjnych udostępniono wieżę na cele widokowe.

Tuż obok fary umiejscowiony jest ratusz. O jego budowę, podkreślającą miejski status, starano się już w XIII wieku, jednak pomimo otrzymania wcześniejszych przywilejów wzniesiono go w drugiej połowie XIV wieku. Był on pierwotnie stosunkowo prosty, jeśli chodzi o formę architektoniczną, dlatego też na początku XVI wieku uległ przekształceniu i zyskał wieżę. Możliwe, że właśnie wówczas dobudowano też kramy chlebowe. W kolejnym stuleciu przeprowadzono dalsze istotne prace zmieniające wystrój i wnętrze ratusza. Niestety wskutek działań wojennych również i on doznał ogromnych zniszczeń. Z monumentalnej budowli, posiadającej późnorenesansową fasadę, pozostały tylko mury. Odbudowano ją dopiero w latach 1976-1986.

Zwiedzając Gubin, nie sposób pominąć niegdyś bardzo potężnych fortyfikacji miejskich, choć obecnie pozostały już stosunkowo niewielkie ich odcinki. Pierwotne wały drewniano-ziemne zastąpiono w XIV wieku ceglanymi murami, a całość systemu obronnego dopełniała fosa oraz trzy bramy: Krośnieńska, Klasztorna oraz Ostrowska. W pierwszej połowie XVI wieku podwyższono mury, a do Bramy Ostrowskiej dostawiono cylindryczną wieżę oraz dwie basteje, które łączył z bramą korytarz posiadający otwory strzelnicze. Takie same prace modernizacyjne zastosowano w wypadku pozostałych bram. Z biegiem czasu system ten stawał się coraz mniej przydatny, tak więc w XIX wieku dokonano rozbiórki większej części obwarowań oraz zasypano fosę. Do dziś pozostała wieża Bramy Ostrowskiej, umiejscowiona nieopodal Baszta Dziewicy z XVI wieku oraz zachowały się nieliczne fragmenty samych murów.

Niezwykle interesująca jest także zabudowa Gubina, która w dużej mierze pochodzi z XIX i początku XX wieku. Piękne fasady z ciekawymi zdobieniami odwołują się do wcześniejszych epok. Istotnym elementem krajobrazu miasta jest Nysa Łużycka. Niewątpliwie je ona upiększa, daje możliwość do zagospodarowania terenu na cele wypoczynkowe i turystyczne. Takim przykładem jest Wyspa Teatralna położona w pobliżu ujścia Lubszy. Nazwa miejsca nawiązuje do istniejącego tam niegdyś obiektu dla ponad siedmiuset widzów, który powstał w 1874 roku według projektu Oskara Titza. Obecnie wyspa pełni funkcje rekreacyjne i kulturalne. Nieopodal tego miejsca, w Guben, dostrzec można słup milowy z datą 1736, a związany z funkcjonowaniem poczty polsko-saskiej. Umieszczono na nim godła Saksonii i Rzeczpospolitej, a także odległości w milach pocztowych (9062 m) dzielące poszczególne miasta. Inną ciekawostką są znajdujące się przy ulicy Śląskiej krzyże pokutne pochodzące najprawdopodobniej z XV wieku.

Autorka niniejszego artykułu zajmowała się zagadnieniami dotyczącymi Lubszy i Gubina już wcześniej. Dzięki tej pracy możliwe jest obecnie ukazanie, oprócz nowych, także zdjęć powstałych w 2006 i 2014 roku. Rzeka ta uchodzi do Nysy Łużyckiej, ale jeszcze przed samym zakończeniem jej biegu tworzy w kilku miejscach urokliwe krajobrazy, dzięki spiętrzeniom wody.

Cykl poświęcony dolinie opisywanej rzeki oraz walorom turystycznym obszaru, przez który przepływa, miał na celu przedstawienie roli Lubszy oraz dziedzictwa kulturowego, jakie otrzymali nowi mieszkańcy po 1945 roku. Odziedziczyli także teren zniszczony poprzez działania wojenne, czego najlepszym przykładem jest Gubin i monumentalna świątynia w jego centrum. Stanowiąc smutną pamiątkę przeszłości, powinna być przestrogą dla potomnych – na wojnie nie ma wygranych, a niektóre straty poniesione zostały na zawsze – nieodwracalnie.