Opowieść o błękicie
Magdalena Gryska, Potencjał kontemplacyjny obrazu. Sfera mentalna, fizyczna i duchowa, Instytut Sztuk Wizualnych, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra [2022], 216 s.
Książka Magdaleny Gryski pt. Potencjał kontemplacyjny obrazu. Sfera mentalna, fizyczna i duchowa jest prezentacją wieloletniego dorobku twórczego jej autorki w kierunku tematu wiodącego wraz z autorskimi tekstami Niebieska melancholia, czyli cisza w obrazie oraz Nad brzegiem rzeki Pliszki. W pracy umieszczono teksty kuratorskie do wystaw i o twórczości Magdaleny Gryski następujących autorów: Żywii Leszkowicz-Baczyńskiej, Radosława Czarkowskiego, Joanny Imielskiej, Artura Pastuszka, Joanny Sokołowskiej. W monografii zaprezentowano cykle malarskie autorki z okresu 2012-2022: Wyobraź sobie…, Baseny, Cisza i spokój, Cichy umysł, Horyzonty, To czego nie widać, Kreska, Cytaty, Obiekty domowe, Dom, Dwieście nikomu niepotrzebnych przedmiotów, Obrazy mesmeryczne, które są połączeniem malarstwa, dźwięku i obiektu oraz obrazy: Biegnij, Oddech, Nowhere, Anywhere, Królowa.
Tematem monografii jest zwrócenie uwagi na kontemplacyjny aspekt sztuki, który odkrywamy poprzez zaznajamianie się z poszczególnymi pracami autorki i jej tekstami. Podkreślić warto nowatorskie podejście do sztuki i malarstwa, szczególnie w czasach ekspansji technologii, internetu oraz wzmożonego tempa życia.
Autorka monografii, pisząc we wstępie o „niebieskiej melancholii”, kojarzy błękit z emocjami i stanami umysłu, nadając tej barwie także wartości energetyczne. Błękit w historii kultury i w sztuce miał bogatą i swoistą symbolikę, która ulegała przemianom w czasie. Kolor ten w romantyzmie uzyskał znaczącą pozycję dzięki dziełu geologa, poety i powieściopisarza Friedricha von Hardenberga, piszącego pod nazwiskiem Novalis. Jego powieść Henrich von Oftendingen jest powieścią o błękicie. Podobnie Magdalena Gryska w prezentowanej monografii stworzyła własną, konsekwentnie prowadzoną przez lata opowieść o błękicie, opowieść głęboko zakorzenioną w tradycji sztuki i filozofii. Artystka odnosi się do błękitu jako symbolu przestrzeni rozumianej geometrycznie, ale przede wszystkim duchowo. Tak jak dla Goethego w jego przełomowej teorii barw Farbenlehre, kolor dla artystki jest rodzajem „prazjawiska”, czyli czegoś powiązanego z siłami kosmicznymi. Można powiedzieć, że podstawą poglądu na wszechświat i naturę jest dla Gryski pojęcie dualizmu, symetrii i polaryzacji. Polaryzacja ciemności i jasności widoczna w pracach artystki wyznacza bowiem bieg Natury, dni i nocy, determinuje rytm życia ludzkiego (cykle Cichy umysł, wystawa Naprawa duszy, obrazy: Oddech, Biegnij). Błękit stał się ulubionym kolorem W. Kandinskiego: „Błękit jest typowym kolorem niebios. Błękit w swoich najniższych głębiach rozwija element spokoju” – pisał o tym kolorze znakomity twórca w cenionej do dzisiaj O duchowości w sztuce. Książka Gryski oraz prezentowane w niej prace autorki korespondują niezawodnie z myślami tego wielkiego artysty. Warto zauważyć cykl autorki o tytule Wyobraź sobie, którego założeniem jest twórcza inspiracja i ponadczasowa komunikacja z dziełem innego mistrza. Autorka w tym przypadku podkreśla czytelną komunikację z twórczością Urszuli Broll, odnosząc swój własny malarski cykl do wybranego obrazu tej artystki. Nawiązanie swoistej komunikacji z innym artystą, poprzez sztukę, bez udziału osobowego komunikujących, komunikacji, gdzie zaangażowane są tylko obrazy oraz realizowane poprzez nie przekazy podświadomości subtelności, są nowatorskim sposobem kontaktu intelektualno-emocjonalnego w ramach synergii sztuki ze sztuką wyrażonym w tej monografii. W drugiej połowie XX wieku totalitarną „epokę błękitu” stworzył Yves Klein, artysta, który zamyka cały swój kolorystyczny świat malarski w jednym, wyszukanym tonie błękitu nazwanym International Klein Blue (IKB). Jego wielkoformatowe płótna pokryte IKB mają i przekazują nieskończoność przestrzeni wykreowanego przez artystę świata. Malarski cykl Gryski Baseny oraz wystawa Naprawa duszy to próby stworzenia przez autorkę zamknięcia i zapisania swojego własnego świata wyłącznie w tonach błękitu, które w tym przypadku nie tylko przekazują nieskończoność przestrzeni, ale przede wszystkim zachęcają do kontemplacji ciszy. Myślenie kolorem jest dla autorki wartością dominującą w postrzeganiu rzeczywistości.
Doświadczając spotkania ze sztuką Magdaleny Gryski, odbieramy błękit jako kolor otwierający przestrzeń, wyobraźnię. W jej pracach jest to kolor powiększający ekspresyjne możliwości przekazu, ale i także inspirujący do kontemplacji. To jakby artystka zacytowała w swoich pracach znakomitego szwedzkiego artystę pracującego głównie w szkle, który w katalogu do własnej wystawy Nine Rooms w Wenecji napisał: „Kolor błękitny to kolor, w którym mogę eksperymentować, to kolor, który nobilituje poezję”. Twórczość Gryski odnosi się także do wielu innych wielkich twórców, takich jak Philip Otto Runge, Pablo Picasso, Franz Marc, Wassily Kandinsky, Yves Klein, którzy stworzyli nowe, własne, rodzajowo-symboliczne identyfikacje dla błękitu. Bliskie jej są postawy twórców, takich jak Kazimierz Malewicz, Roman Opałka, Urszula Broll, dla których proces tworzenia to kontemplacja czy poszukiwanie jedności i pełni. Artystka w prezentowanej monografii potwierdza, że porusza się podobnym tropem. Tworząc, autorka poszukuje uniwersum i chce je jednocześnie kontemplować.
Postawa twórcza artystki, zaprezentowana w omawianej książce, łączy w sobie wpływy rzadkich dziś źródeł,
takich jak: neoplatonizm, idealizm i mistycyzm oraz mistyczna filozofia Wschodu. Z tych źródeł autorka czerpie przekonanie o wyższości ducha nad materią i wiarę w absolutne Dobro, Prawdę i Piękno, a także wiarę w intuicję, w instynkt twórczy i w sumienie jako podstawę prawdy i zaufania do siebie, jedyny bodziec wewnętrzny mogący wskazywać twórcy jego własną drogę.
Monografia prezentuje twórczość wszechstronnie utalentowanej artystki, przede wszystkim malarki, dydaktyka i naukowca oraz przybliża jej postawę twórczą zakorzenioną w filozofii, historii sztuki, estetyce i metafizyce. Jest to bogato ilustrowana opowieść na temat procesu tworzenia i jego związku z życiem, dotycząca też pytań o pojęcia obrazu czy przestrzeń dzieła sztuki, poparta znakomitymi realizacjami malarskimi, obiektami i mechanizmami oraz fotografią.
Izabela Rudzka