Cyprian Maksymilian Kasprzak
Anubis Przemysława Piotrowskiego jako dzieło wielowymiarowe (propozycja lektury)
Powieść Anubis autorstwa Przemysława Piotrowskiego to utwór, który wykracza poza granice gatunkowe, łącząc elementy kryminału, thrillera i literatury przygodowej. Autor, znany z kreowania mrocznych i psychologicznie skomplikowanych fabuł, sięga tym razem po motywy mitologii egipskiej, tworząc świat pełen tajemnic, grozy i archetypicznych znaczeń. Centralnym punktem fabuły są brutalne morderstwa stylizowane na starożytne rytuały, które stanowią punkt wyjścia do eksploracji zarówno osobistych traum bohaterów, jak i uniwersalnych problemów związanych z ludzką naturą i jej mrocznymi zakamarkami. Niniejsza analiza ma na celu szczegółowe omówienie różnych aspektów tej powieści, uwzględniając zarówno jej strukturę narracyjną, symbolikę, charakterystykę postaci, jak i intertekstualne odniesienia.
Anubis ukazuje się czytelnikowi jako dzieło wielowymiarowe, w którym warstwy fabularne, symboliczne i filozoficzne wzajemnie się przenikają. Powieściowa narracja jest prowadzona w trzeciej osobie przez narratora wszechwiedzącego, co umożliwia przedstawienie wydarzeń z różnych perspektyw. Taka narracja pozwala na kontrolowanie napięcia i eksponowanie kluczowych momentów fabuły. Czas fabularny powieści oscyluje między retrospekcjami z przeszłości bohaterów a dynamicznymi wydarzeniami bieżącymi. Przeszłość staje się kluczem do zrozumienia teraźniejszych działań głównego bohatera, Igora Brudnego i jego relacji z innymi bohaterami.
Ważnym miejscem akcji jest Zielona Góra – rodzinne miasto Igora Brudnego, które staje się punktem wyjścia do dalszych wydarzeń fabularnych. To w tym mieście bohater zmaga się z demonami przeszłości, co czyni je przestrzenią symboliczną, nasyconą emocjonalnymi i narracyjnymi znaczeniami. Zielona Góra stanowi kontrast wobec Egiptu, gdzie toczy się kluczowa część akcji – Egipt to bowiem miejsce obce, pełne tajemnic i archetypicznych znaczeń. Bohaterowie znajdują się na granicy między światem realnym a metafizycznym. Przenikanie przeszłości i teraźniejszości jest szczególnie widoczne w opisach egipskiego miasta, w którym starożytne rytuały zdają się ożywać w kontekście współczesnych wydarzeń. Wprowadzenie mitologicznych i filozoficznych motywów do powieści kryminalnej pozwala nie tylko na rozważenie funkcji mitów w literaturze współczesnej, ale także na głębsze zrozumienie samego procesu narracyjnego, który w tym przypadku nie jest jedynie mechanizmem służącym do rozwiązywania zagadki, ale staje się drogą do wewnętrznej przemiany bohatera.
Powieść opiera się na klasycznym schemacie fabularnym thrillera kryminalnego, w którym rozwój śledztwa i kolejne odkrycia popychają narrację naprzód. Kluczowym motywem jest tu zbrodnia inspirowana mitologią egipską, co tworzy ramę symboliczną – rytualne morderstwa nawiązują do archetypicznych tematów śmierci i odrodzenia, charakterystycznych dla kultury starożytnej. Anubis można zaklasyfikować jako hybrydę kryminału, thrillera i powieści przygodowej. Intertekstualność ujawnia się w nawiązaniach do egipskiej mitologii oraz literackich tradycji gatunku kryminalnego. Motyw morderstw rytualnych przywodzi na myśl klasyczne dzieła kryminalne, ale autor dodaje unikalny kontekst historyczno-kulturowy. Igor Brudny realizuje schemat monomitu Campbella, który obejmuje trzy kluczowe fazy:
Faza I. Wyjście – Brudny zostaje wezwany do Egiptu, by rozwiązać sprawę rytualnych morderstw. To „wezwanie do przygody”, które wyrywa go z jego codzienności i zmusza do zmierzenia się z nowym, nieznanym światem. Mentorami są postaci takie jak komendant Romuald Czarnecki, a także jego własne doświadczenie śledczego, które służy mu jako „wewnętrzny przewodnik”.
Faza II. Inicjacja – centralnym etapem jest tu konfrontacja z mordercą, który symbolizuje chaos i destrukcję, ale również ukryte archetypy (np. „Cień” w rozumieniu jungowskim). Brudny musi zmierzyć się nie tylko z przeciwnikiem, ale także z własnymi ograniczeniami, co wpisuje się w etap „próby” i „spotkania z boginią” – symboliczne odniesienia do staroegipskich bóstw podkreślają jego walkę z uniwersalnym złem.
Faza III. Powrót – bohater wraca do swojego świata z nowym doświadczeniem i wiedzą, która go przemienia. Ostateczne zwycięstwo nad zbrodniarzem ma wymiar katartyczny, zarówno dla bohatera, jak i dla czytelnika.
Centralna postać powieści, Igor Brudny, jest uosobieniem archetypicznego bohatera w rozumieniu monomitu Josepha Campbella. Jego podróż przez ciemność, zarówno tę dosłowną – w kontekście brutalnych morderstw – jak i metaforyczną, obejmującą zmierzenie się z własnymi traumami, to opowieść o ludzkiej walce z siłami, które przekraczają jednostkową kontrolę. Brudny nie jest jedynie śledczym; jest symbolem dążenia do odkupienia i naprawy świata, nawet gdy wiąże się to z koniecznością zaglądania w otchłań. Jego droga, pełna prób i wyzwań, oddaje uniwersalne prawdy o człowieku – jego słabościach, ale i sile, by powstać mimo przeciwności. O ile protagonista realizuje archetyp wojownika, który dąży do odnowienia ładu społecznego, o tyle Morderca, naśladując starożytne rytuały, reprezentuje archetyp „Trickstera” i „Złego Demiurga”, który burzy porządek świata.
Zbrodnie w Anubisie pełnią funkcję znaków, które muszą zostać zinterpretowane przez bohaterów i czytelnika. Każde morderstwo jest kodem kulturowym – kluczem do rozszyfrowania staje się wiedza o mitologii egipskiej. Z kolei analizując strukturę narracji, można dostrzec, jak autor buduje napięcie poprzez stopniowe odkrywanie powiązań między ofiarami a zabójcą. Mitologia egipska w powieści odgrywa kluczową rolę nie tylko jako tło fabularne, ale także jako narzędzie eksploracji filozoficznych pytań o śmierć, moralność i sprawiedliwość. Symbol Anubisa podkreśla uniwersalne ludzkie lęki i fascynację śmiercią. Przywołanie figury boga zmarłych pozwala na eksplorację tematyki granic życia i śmierci, a także nieuchronności ludzkiego losu.
Powieść Piotrowskiego wpisuje się w tradycję kryminału, jednocześnie nawiązując do literatury grozy oraz mitologii. Jak zauważa Umberto Eco (Dzieło otwarte), tekst literacki funkcjonuje w dialogu z innymi tekstami, a Anubis eksploruje ten dialog poprzez odniesienia do mitologicznych wątków, popularnych motywów kryminalnych oraz współczesnych lęków egzystencjalnych. Egipska symbolika i archetypy wzbogacają narrację, nadając jej wielowymiarowy charakter. Dzięki temu powieść Piotrowskiego wykracza poza ramy klasycznego kryminału i thrillera, stając się literackim eksperymentem, łączącym rozrywkę z głębokimi pytaniami o kondycję ludzkiej natury. Autor zręcznie splata elementy mitologii, literatury sensacyjnej i psychologii, tworząc narrację, która nie tylko trzyma w napięciu, ale także skłania do refleksji nad fundamentalnymi zagadnieniami, takimi jak moralność, odpowiedzialność i wewnętrzna walka człowieka z samym sobą.
Powieść można również odczytywać jako namysł nad znaczeniem mitów we współczesnym świecie. Piotrowski pokazuje, że mity, choć zakorzenione w przeszłości, mają zdolność ożywania w nowym kontekście, stając się nośnikiem uniwersalnych wartości i lęków. W świecie globalizacji i technologii, gdzie wydaje się, że wszystko zostało już zrozumiane, mity oferują przestrzeń do ponownego odkrywania tajemnicy istnienia i transcendencji.
Anubis wyróżnia się na tle klasycznych kryminałów, wnosząc do gatunku elementy filozoficznego namysłu i kulturowego dialogu. Na poziomie strukturalnym jest przykładem umiejętnego balansowania między klasycznym schematem thrillera a eksperymentem literackim. Piotrowski stopniowo buduje napięcie, odkrywając kolejne warstwy tajemnic i relacji między bohaterami, aż do finału, który pozostawia czytelnika zarówno z poczuciem satysfakcji, jak i refleksją nad jego własnymi lękami i pytaniami o naturę dobra i zła.
Ostatecznie Anubis to dzieło, które udowadnia, że literatura gatunkowa może pełnić rolę mostu między rozrywką a filozoficznym poszukiwaniem sensu. Przemysław Piotrowski stworzył powieść nie tylko pasjonującą, ale także bogatą w warstwy znaczeniowe, które zapraszają czytelnika do odkrywania jej głębi na wiele sposobów. To książka, która długo pozostaje w pamięci, wywołując nie tylko dreszcz emocji, ale też skłaniając do głębszej refleksji, co czyni ją jednym z najbardziej interesujących dzieł współczesnej literatury kryminalnej.