instrumentalnej. Obowiązkową umiejętnością gry na gitarze było wykonanie utworu Apache zespołu The Shadows, obowiązkowa była też znajomość funkcji harmonicznych Domu wschodzącego słońca Animalsów. Może dlatego w latach 60. i na początku lat 70. ub. wieku powstawały zespoły, które tworzyły własną muzykę i własne teksty.

Nie ma w tej książce o tym wielu szczegółów, ponieważ Ryszard skupił się na trzech wybranych przez siebie tematach. Pierwszy to własna rodzina – rodzice i rodzeństwo. I to naturalne, że opisał to z dużą żarliwością, a nawet z miłością. Drugim omówionym tematem były szkoła i pierwsze muzyczne fascynacje. Ryszard opisał ten czas na tyle wiernie, że wszystkie miejsca i sytuacje były dla mnie czytelne i jakby tylko przypomnieniem. A nie było nam wtedy łatwo, bo ówczesna władza nie była dla nas, szarpidrutów – jak nas wtedy pogardliwie nazywano – łaskawa. I takich osób, jak znakomity dyrektor Czarnuch, który kochał młodzież i jak nikt rozumiał jej fascynacje, nie było wielu.

Autor, opisując ten czas, przypomniał też osobę swojego brata Janusza, który ze swoją żarliwością i zaangażowaniem stworzył pierwszy klub filmowy z prawdziwego zdarzenia. A kolejne rozdziały to opis i przypomnienie historii zespołów i ludzi, którzy te zespoły tworzyli. Tu autor wykazał się niesamowitą cierpliwością i dociekliwością. Dotarł chyba do wszystkich, którzy jeszcze żyją i pamiętają tamte czasy, aby uzyskać potrzebne informacje. Zebrał też pokaźną dokumentację fotograficzną. Podstawą opisu tego czasu jest jego własna droga artystyczna od czasu szkolnych Świstaków, aż do wyjazdu do Finlandii i rozpoczęcia kolejnego etapu życia. Z Ryszardem poznałem się chyba w czasie, kiedy stworzył z kolegami zespół Jolanie i właściwie wspólnie nie graliśmy (nie licząc okazjonalnych grań, np. na studniówce mojej klasy, kiedy pracowałem jako nauczyciel i wychowawca klasy maturalnej). Ale zawsze byliśmy ze sobą w miarę blisko, bo wraz z innymi kolegami tworzyliśmy muzyczne środowisko, gdzie każdy się znał z każdym. Jest jeszcze kilka cennych słów w tej książce. To wspomnienie o osobach, bez których ten zielonogórski big-beat byłby niemożliwy. To akustycy, wśród których wymienię szczególnie mi bliskiego Piotra Banacha czy wielce dobrodusznego lutnika Mieczysława Solskiego, do którego lgnęła big-bitowa młodzież, czy Wacława Góreckiego – producenta gitarowych wzmacniaczy, które swoim wyglądem przypominały rasowe VOX-y czy Fendery, dodając stylowości i zawodowego wyglądu zespołom na scenie.

Książka ta jest pierwszym takim wydawnictwem opisującym życie grupy nastolatków, którzy ogarnięci pasją i miłością do swojej, jakże innej muzyki niż ta ówcześnie poprawna, żyli i tworzyli w tym mieście i byli częścią tego miasta. Jest jeszcze sporo białych plam z tamtego okresu zielonogórskiego big-beatu, które czekają na dokładniejszy opis – chociażby miejsca takie jak Relax, Hala Ludowa i kluby zakładowe. Proces wydawniczy tej książki miał rozpocząć się w czasie, kiedy Zielona Góra obchodziła swoje 800-700-lecie. Była to najlepsza okazja, aby pokazać też, jak wyglądało życie młodych ludzi w tym mieście w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Wydania tej książki podjęła się biblioteka wojewódzka, ale już w trakcie prac wydawniczych okazało się, że miasto nie da pieniędzy, aby to wydawnictwo sfinansować. Komentarz odnoszący się do tej decyzji ówczesnej władzy Zielonej Góry pominę, bo teraz to i tak nic nie zmieni. Ci wtedy młodzi zielonogórzanie, którzy nie przystawali do ówczesnego systemu, pomimo że są dzisiaj już emerytami, bądź odeszli z tego świata, mają dzisiaj w tym mieście swoje dzieci, a nawet wnuki. I temu kolejnemu pokoleniu zielonogórzan należy się ze strony władz miasta szacunek i pamięć o ich big-beatowych rodzicach i dziadkach.

Jednak mimo tych wszystkich trudności książka się ukazała, ponieważ Ryszard Łomski z kolegami z zespołu Jolanie – Emilem Czerniwczanem i Edmundem Witczakiem sami sfinansowali jej wydanie. Czyż to nie piękny hołd oddany rodzinnemu miastu? A billboardy wyborcze z napisem „Kocham Zieloną Górę” przy takiej postawie brzmią jakże fałszywie.

Nawiasem mówiąc dla tych, którzy chcą szerzej zapoznać się z obrazem ówczesnego ruchu muzycznego na świecie, polecam książkę The Beatles autorstwa Huntera Daviesa, dziennikarza, który spędził rok w trasie z Beatlesami i opisał początek drogi do kariery tego zespołu. Po przeczytaniu tej książki stwierdziłem, że takie zjawisko, jakim był ten zespół, nie miałoby szans zaistnieć w ówczesnej Polsce. Natomiast o początkach rock and rolla w Polsce można przeczytać m.in. w książce Tomasza Jaśkiewicza i Witolda Górki Byłem gitarzystą Niemena. To wywiad z Tomaszem Jaśkiewiczem, gitarzystą kilku zespołów Niemena. Książka Daviesa opisuje inaczej pionierskie czasy rock and rolla, niż jest to zawarte w książkach Jaśkiewicza i Łomskiego. My w Polsce mieliśmy wiele więcej ograniczeń, wynikających z problemów ideologicznych i postępu technicznego. Na koniec składam wyrazy szacunku dla wszystkich, którzy tworzyli historię zielonogórskiego big-beatu i autora Ryszarda Łomskiego oraz wszystkich, którzy przyczynili się do powstania tej książki.

Zbigniew Adamczak

rozegrane w ramach eliminacji do Mistrzostw Europy spotkanie reprezentacji Polski z Irlandią w Dublinie (s. 360/361). Przy okazji autor Irlandzkiego tancerza wspomniał innych poetów na zagranicznych placówkach dyplomatycznych: Jerzego Sitę, Ryszarda Żółtanieckiego.

Mój pierwszy kontakt z twórczością bohatera książki odbył się za sprawą płyty Na szkle malowane. Na niej najbardziej podobała mi Lipowa łyżka w wykonaniu Czesława Niemena. Innego zdania był przytoczony przez Dariusza Michalskiego krytyk muzyczny, Janusz Poprawa, który stwierdził, że wykonanie „razi niezbyt trafnym odczytaniem interpretacyjnym” (s. 173). W tym miejscu można zaproponować jako dodatek do lektury słuchanie utworów, o których jest w niej mowa. Wiedziałem, iż jest ich wiele, ale nie myślałem, że aż tak dużo. Sam podczas pisania tego tekstu korzystałem często z YouTube. Nie cały internet jest zły, zwłaszcza gdy czegoś brakuje w płytotece.

Na półkach mam sporo tytułów, które znajdujemy w spisie treści omawianej książki. Pierwszą publikacją Ernesta Brylla, jaką kupiłem, były Dramaty i wiersze wydane w serii Biblioteka Literatury XXX-lecia. PRL-u oczywiście. W niej wspomniana śpiewogra i Rzecz listopadowa. Wtedy, szesnastoletni, wyróżniłem m.in. krótki wiersz bez tytułu:

Moja świeczka już gaśnie. Płacze stearyną
Szczerze – jak nigdy w życiu nie płakałem łzami
Moja świeczka czernieje, zostajemy sami
Ja z sobą własnym, obcym i jedynym…

Minęło właśnie pół wieku od czasu, gdy czytałem te słowa. Autor Dybuka przeżył 88 lat. Można więc było o nim myśleć „stary poeta”. Co miał nam do powiedzenia? Na kartach książki o autorze Roku polskiego przeżyjemy kawał historii, przypomnimy sobie życie codzienne, poznamy oficjalne i różne inne strony literatury, „usłyszymy” dużo dobrej muzyki i zorientujemy się w rozterkach związanych z czasami PRL-u i po nim. O tym pierwszym okresie dobrze powiedział lokalny działacz Solidarności: „Wiemy, że pan musiał się dogadywać, ale my to rozumiemy. Bo by musiała przegrać kultura” (s. 305). Często zastanawiałem się, gdy spotykałem się z radykalną krytyką twórców aktywnych w tamtej epoce, z kim byśmy zostali, kto kształtowałby nasze poczucie piękna, gdyby wszyscy wybrali emigrację prawdziwą bądź wewnętrzną? Spróbujmy wykreślić całą twórczość bohatera omawianej książki. O ileż ubożsi duchowo byśmy byli w latach władzy ludowej i obecnie.

Pierwszy rozdział książki to Rodzina…, ostatni nazwany prawie tak samo …rodzina. Z tym należy się zgodzić, rodzina jest najważniejsza. Opowieść o Erneście Bryllu (podtytuł książki) zaczyna się od wspomnienia babci przyszłego poety i roku jego narodzin, a kończy ją wiersz, którego pierwsze słowa to: „Aniele mych pradziadków chłopskich daj siłę/ Z jaką się w bezimiennej powstaje godzinie/ Gdy pół nocy pół świtu gdy świat ucichł w zimie/ I ojczyzna jest – jakby Boga już nie było” (s. 458). Pisząc o tomiku poezji Marka Rapnickiego Nieświęta ziemia, postulowałem antologię poświęconą żonom poetów. W tym miejscu myślę, że na podobne wyróżnienie zasługują babcie.

W spisie treści omawianej książki przeplatają się działy wspomnieniowe, np.: Warszawa, polonistyka, Odkrycie Ameryki, Hibernacja polityczna i tytuły dzieł poety: Po górach, po chmurach, Rzecz listopadowa, Rok polski. W tym ostatnim Bryll jawi się nam jako czuły obserwator. Powiedział o swojej książce: „budowałem poemat o tej Polsce, co zawsze dźgała mnie pod serce – prowincjonalnej, mało widzianej, bez szansy w tym Gierkowskim czasie rozwoju. O walczących o swój awans. O tych zakuwających angielskie słówka oraz »matematyki« w kanciapach na budowie. I tych, co porobili kariery w urzędach” (s. 226).

Można tak jeszcze długo. Dekady twórczości: lata pięćdziesiąte, sześćdziesiąte, siedemdziesiąte. Wszystkie polskie miesiące. Październiki, marce, grudnie, sierpnie. Kawał literatury. Kawał historii. Przy grudniu 70. roku wspomnę, chociaż miałem niespełna czternaście lat, że też „dla mnie był szczególnie ważny” (s. 272). Skoro użyto broni, to musiało być coś nie tak, do tego doszło opowiadanie brata, który w tym czasie odbywał zasadniczą służbę wojskową i został ściągnięty do Gdańska. Kuzynka nie otworzyła mu drzwi, bo nie poznała go w mundurze. Obok tego i takie wspomnienia autora Roku polskiego: „Jako dziecko myłem się w wannie cynkowej” (s. 13), albo „pojechaliśmy do PGR-ów kopać buraki” (s. 44).

Od debiutu w programie radiowym do współczesności – siedemdziesiąt lat. Więcej niż niejedno życie. Poeta, dramaturg, autor oratoriów i śpiewogier. Do tego praca w telewizji, w wytwórni filmowej. Na pewno coś pominąłem. Cały ten Bryll to prawie całe moje życie. Książkę Dariusza Michalskiego wszystkim polecam, ale najbardziej tym, którzy widzą smugę cienia. Każdy, kto żył, czytał poezję, słuchał piosenek w tamtych latach, na niejednej stronie znajdzie coś dla siebie. W wykazie rozdziałów: Kolęda nocka; Stan wojenny; Wieczernik, aż do ciągle aktualnego pytania postawionego po roku 1989: „Co się z nami stało?”, zapisanego kursywą jak tytuły utworów. Poeta wyraził je w rozmowie z Marcinem Styczniem. I na nim zakończmy…

Mirosław Roman Kaniecki

Wydarzenie to przyniosło nam jeszcze jedną dobrą wiadomość: W świetle latarni jest początkiem cyklu zatytułowanego Pomiędzy, ale na razie nie wiadomo, ile będzie liczył części. Publikacja dalszego ciągu została zapowiedziana na przyszły rok, choć jeszcze bez oficjalnej daty. Jest więc na co czekać, tym bardziej, że pierwszy tom jest bardzo obiecujący.

Znający twórczość Zofii Mąkosy z pewnością dostrzegą, że W świetle latarni wydaje się dosyć podobna do poprzednich jej książek z uwagi na bogatą warstwę obyczajową i historyczną. Znakiem firmowym wszystkich jej utworów są ciekawie nakreślone postacie, często postawione przed życiowymi dylematami i uwikłane w wydarzenia historyczne, mające ogromny wpływ na ich wybory i losy. Jednocześnie bohaterki i bohaterowie są bliscy współczesnym czytelnikom, z racji ciekawie przedstawionego życia wewnętrznego i życiowych doświadczeń, z jednej strony będących udziałem nas wszystkich, a z drugiej – kształtujących unikalny bieg życia jednostki.

Akcja najnowszej powieści rozpoczyna się w styczniu 1920 roku w Poznaniu oraz przede wszystkim w Trzcielu. Ważą się losy przebiegu granicy państwa, co ma też wielkie znaczenie dla tego miasteczka. Zakończenie pierwszej wojny światowej przyniosło wielu ludziom ulgę i nadzieję na spokojniejsze czasy. Ale są też tacy, którzy mówią: „dopiero kiedy wytyczą granice, uznam, że to koniec”. Ostatecznie Trzciel został dramatycznie podzielony – centrum miasta przypadło Niemcom, zaś obrzeża i stacja kolejowa znalazły się w granicach Polski. Dzisiaj miejscowość należy do województwa lubuskiego, choć historycznie jest częścią Wielkopolski, liczy niecałe dwa i pół tysiąca mieszkańców.

Zofia Mąkosa wprowadziła do fabuły nowy dla siebie akcent, a jest nim wyraźnie zaznaczony motyw szpiegowski. Inspiracją do napisania W świetle latarni była, jak zresztą pisze autorka w posłowiu, dygresja zasłyszana na pewnym wykładzie: „Trzciel w dwudziestoleciu międzywojennym był nazywany stolicą przemytu i szpiegostwa”. Wokół tej ciemnej strony pogranicza pisarka zbudowała postać Joanny Podbielskiej, mieszkanki Poznania. Młoda wdowa otrzymuje propozycję wyjazdu do Trzciela z pewną poufną misją. Dla niej to także możliwość skonfrontowania się ze swoją niełatwą przeszłością, a także okazja emocjonalnego „domknięcia” zarówno okresu dzieciństwa, jak i małżeństwa. W jej historii nie brakuje sensacji ani zaskakujących zwrotów akcji. Wątek szpiegowski w książce nie podąża jednak mocno w stronę krwistego thrillera, ale służy raczej do ciekawego przedstawienia realiów przygranicznych terenów polsko-niemieckich sprzed około stu lat.

Jeżeli głębiej się zastanowić, to ta odległość czasowa wydaje się z perspektywy życia jednostki niezwykle fascynująca i szczególna. Bardziej odległa przeszłość znana jest nam wyłącznie z przekazów historycznych, z kolei niedawno minione lata pamiętamy sami. Natomiast czasy sto lat wstecz mocno przypominają uciekający horyzont… Jest to epoka w której – o ile nie jesteśmy stulatkami – jeszcze nas nie było, ale jest ona niejako na wyciągnięcie końców palców. Wokół nas są obecni naoczni świadkowie lat, od których biegnący szybko czas rozdzieli nas niebawem o całe stulecie. Ale, niestety, ludzie ci boleśnie szybko odchodzą, na ogół szybciej, niż moglibyśmy czy chcielibyśmy słuchać ich opowieści z tamtych lat… Dopiero gdy dorastamy, zdajemy sobie sprawę, że osoby z pokolenia naszych dziadków i babć żyły właśnie sto lat temu. Z czasem także całe stulecie rozdziela nas od okresu dzieciństwa i młodości naszych rodziców. „Przeszłość jest to dziś, tylko cokolwiek dalej”, jak pisał Cyprian Kamil Norwid.

Jest to więc jeden z paradoksów czasu, bo rzadko kto sam osiąga sto lat życia (mimo że tak powszechnie wszyscy sobie wzajemnie tego życzymy). Z drugiej strony, z perspektywy tysięcy lat historii całej ludzkości stulecie to okres dosyć krótki. Ale też i wystarczająco długi, aby wiele mogło się zmienić w różnych obszarach aktywności człowieka: obyczajach, kulturze, polityce, społecznych relacjach, co widać bardzo dokładnie w powieściach Zofii Mąkosy, czytanych ze współczesnej perspektywy. Lata 20. XX wieku były czasami powojennymi oraz, jak wiemy dzisiaj, także przedwojennymi. Ta dekada stanowiła preludium do dramatu drugiej wojny światowej, w konsekwencji której doszło do zagłady milionów istnień ludzkich, gruntownych przemian w międzynarodowym porządku świata, migracji ludności w Europie na niespotykaną wcześniej skalę oraz zmiany granic Polski.

O tym wszystkim, rzecz jasna, postacie z powieści W świetle latarni nie mają jeszcze pojęcia. W ówczesnym Trzcielu mieszkają zgodnie obok siebie Polacy, Niemcy i Żydzi. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj polska rodzina Wieczorków. Po śmierci matki trud prowadzenia domu i opieki nad młodszym rodzeństwem musiała wziąć na siebie szesnastoletnia Weronika. Dziewczyna przyjaźni się też z Niemką Ingą oraz przeżywa swoje pierwsze uczucie do chłopca z żydowskiej rodziny, Natana. Ten wątek ma szczególnie mocny akcent na zakończenie powieści i zapewne nabierze szczególnego znaczenia w kolejnym tomie (tomach?) cyklu. Losy Wieczorków dosyć ciekawie zbiegają się też z historią życia Joanny.

W powieści pobrzmiewają dalekie echa wydarzeń historycznych z tamtego okresu: wojna polsko-bolszewicka, powstania śląskie oraz plebiscyt w 1921 roku. Wszystko to składa się na obraz Polski, która po odzyskaniu państwowości musiała także podjąć starania, aby zabezpieczyć i ustalić swoje granice. W Poznaniu i Trzcielu żyje się więc wielką polityką, ale trzeba się mieć na baczności, bo nie brakuje też wichrzycieli (dzisiaj nazywamy ich agentami wpływu) – takich jak sportretowany w powieści Culman. Ale dla autorki W świetle latarni zwykłe sprawy ludzi są zawsze najważniejsze. Powieść jest po części rodzinną sagą, choć w niektórych miejscach ten schemat został przełamany, czego przykładem może być komediowa scena z przemytnikami-amatorami, forsującymi w marcu 1921 zieloną granicę.

Wielkomiejski Poznań jest atrakcyjny i pełen poloru. Słychać tutaj gwarę poznańską, posługują się nią także ci, którzy poznaniakami dopiero się stają i aspirują do sfery szanowanych mieszczan. Mieszkańcy Trzciela krzątają się wokół swoich spraw. Na co dzień nie brakuje trosk i zmartwień, jest ciężka praca i trudne warunki ekonomiczne. Kłopoty mają nawet ci zamożni. Dla niemieckiej rodziny Meisingerów wojna nadal trwa; syn Fred w następstwie dramatycznych przeżyć na froncie stracił zdrowie psychiczne. A przecież w przyszłości ma być spadkobiercą…

Zofia Mąkosa bardzo starannie nakreśliła obyczajowe realia, na tle których rozgrywa się barwna fabuła. Jak możemy przeczytać w posłowiu, to wynik nie tylko starannego zbierania materiałów do książki, ale i spotkań z mieszkańcami Trzciela, którzy podzielili się z autorką opowieściami obecnymi w ich rodzinach. Na tym właśnie polega wspomniane wcześniej dotknięcie „końcami palców” okresu sprzed stu lat, gdy opowieści przekazywane przez bezpośrednich świadków minionych wydarzeń zostają utrwalone i przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Życie codzienne przejawia się szczególnie intensywnie w opisach potraw. Tradycyjna wielkopolska kuchnia jest w książce obecna i została opisana dosyć szczegółowo. Na kartach powieści pojawiają się pyry z nieodłącznym gzikiem, szagówki, plyndze, a nawet zupy o tak intrygujących nazwach jak kwyrlunka i „kwaśne jaja”. To znakomicie wzbogaca obyczajową warstwę powieści, dając czytającym okazję bądź na przypomnienie sobie dawnych, może już zapomnianych smaków, bądź też na poznanie czegoś zupełnie nowego. Nie od dziś wiadomo, że pisanie o kuchni regionalnej ma mnóstwo walorów nie do przecenienia, o czym można się przekonać, czytając także W świetle latarni. Ten temat szczególnie wyraźnie wybrzmiał podczas lipcowego spotkania autorskiego, które miałam ogromną przyjemność poprowadzić. Słuchaczki i słuchacze dzielili się ze wzruszeniem i radością przepisami odziedziczonymi po przodkach, wiele osób z sentymentem i czasami z miłym zdziwieniem przyznawało, że dania te są na co dzień gotowane również w ich rodzinach. Zbudowało to na sali niezwykłą atmosferę wspólnoty. A może za jakiś czas nastąpi szczęśliwy zbieg okoliczności, który pozwoliłby zorganizować warsztaty kulinarne czy degustację zainspirowaną smakami obecnymi w powieści?

Lektura W świetle latarni trochę przypomina przeglądanie starych pocztówek lub fotografii. Na początku jest jakiś nieruchomy obraz, na który nakładają się książkowe postacie: widać ożywienie, zaczyna się ruch. Życie się toczy czasem na przekór, a czasem mimo wielkiej historii. Na bogatą wiedzę autorki (z wykształcenia historyczki) o faktach dotyczących przeszłości nakłada się wyobraźnia pisarska, dochodzi do tego bezpretensjonalna i naturalna, ładnie brzmiąca, potoczysta polszczyzna. Daje to znakomity efekt.

Zmieniają się pory roku, zmieniają się też (świetnie wkomponowane do fabuły) obrazy otaczającej przyrody, co również w poprzednich książkach Zofii Mąkosy było wyrazistym akcentem. A gdy kończy się dzień, na scenę wchodzi latarnik-mim, absorbujący uwagę swoją tajemniczą grą świateł. Do tego motywu nawiązuje tytuł powieści. Kim jest ten niezwykły reżyser oświetlenia i światłocieni? Na to pytanie bez trudu odpowie nam nasza własna wyobraźnia…

Tytuł cyklu to pojemne i bardzo dobrze wybrane słowo: Pomiędzy. Akcentuje czas akcji książki: między dwiema wojnami światowymi. Z perspektywy naszych czasów doskonale wiemy, że lata te były ciszą przed straszliwą burzą, która objęła cały świat. Ale dla tych, którzy w tamtych czasach żyli, to słowo wydaje się odnosić przede wszystkim do tego, co zachodzi między wielkimi wydarzeniami historycznymi a codziennym, przyziemnym życiem. Toczy się ono wśród przedstawicieli różnych narodowości. Tytuł cyklu podkreśla też, ile ciekawego rozgrywa się na obszarach pogranicza, rozumianego nie tylko dosłownie, jako przestrzeń geograficzna, ale i symboliczna. W świetle latarni jako powieść obyczajowa z elementami szpiegowskimi przynosi wiele uniwersalnych refleksji.

Zofia Mąkosa jest już autorką rozpoznawalną w całej Polsce, a jej twórczość cieszy się wielkim powodzeniem, o czym można się przekonać od paru lat na Targach Książki, obserwując długie kolejki czytelników i czytelniczek oczekujących na autograf oraz chwilę osobistej rozmowy z pisarką. Dużo chętnych było również po lipcowym spotkaniu autorskim w Zielonej Górze.

Zasadniczym walorem utworów Zofii Mąkosy jest przede wszystkim to, że odsłaniają one przed nami często nieznane i nie do końca oczywiste aspekty przeszłości zachodnich regionów naszego kraju. Nie o wszystkim piszą oficjalne podręczniki. W osobistych historiach pozostało sporo białych plam, niedomówień, przemilczeń. Nie zawsze chciano o wszystkim mówić, często też się obawiano. A tymczasem wzrastają kolejne pokolenia osób, które odczuwają niedosyt opowieści przekazywanych w rodzinach. Bywa też, że te strzępki zasłyszanych relacji – rozproszone i nieraz szczątkowe – ktoś chciałby sobie po latach uzupełnić i uporządkować. Lektura książek takich jak W świetle latarni bardzo w tym pomaga.

Obserwujemy w ostatnich latach fascynujący proces kształtowania się tożsamości mieszkańców tak zwanych Ziem Zachodnich. Książki Zofii Mąkosy bardzo mocno się do tego przyczyniają. Aby znalazły tak mocny odzew, potrzeba było wielu dekad. Musiał minąć czas, aby zniknęło u przybyłych tu z różnych regionów repatriantów przekonanie, że są tu tylko na chwilę. Musiał zmienić się klimat polityczny – czasy komunizmu sprzyjały przekłamaniom i przemilczeniom. Potrzebne były również zmiany w polityce międzynarodowej; obecność Polski w Unii Europejskiej umożliwiła zbudowanie dobrosąsiedzkich i partnerskich relacji z Niemcami.

Edukacja europejska uwrażliwiła jej mieszkańców na to, jak wielką wartość ma tak zwana mała ojczyzna i jak cenne jest to, co lokalne, otaczające nas na co dzień. Umożliwia to odkrycie i docenienie, ile walorów kryje się w tego rodzaju literaturze regionalnej. Wielka siła tkwi w książkach takich jak W świetle latarni, dających poczucie zakorzenienia i zwracających uwagę na to, co najbliżej nas. Bezcenne jest to, że na bliskie nam od urodzenia rzeczy można spojrzeć od innej strony i dostrzec w nich nowe szczegóły, często też odkryć ich przeszłość. W ten sposób rodzą się więzi emocjonalne z danym miejscem i jego dawnymi mieszkańcami. To wszystko tworzy unikalną tożsamość regionu i wpływa na jego rozpoznawalność. Buduje też poczucie historycznej ciągłości, co jest szczególnie ważne w przypadku obszarów pogranicza, na których na przestrzeni czasu zmieniała się państwowość.

Joanna Kapica-Curzytek