Wojciech Browarny

Lubuski Wawrzyn Literacki 2024 w kategorii „proza” dla Marcina Mielcarka za książkę Skoczek

(laudacja)

Marcin Mielcarek, Skoczek, Wydawnictwo Anagram, Warszawa 2024, 261 s.

„Niebo było szare, wszędzie leżały brązowe liście, wiatr trącał w nerwach nagimi gałęziami lip o chorej korze. Mżawka powoli przeradzała się w smutny, jesienny deszcz. Nagle pod butem usłyszałem chrupnięcie. Nachyliłem się, żeby zobaczyć, co to takiego. To był martwy już ślimak, z wywalonym białym bebechem. Dotknąłem go, jego galaretowatych wnętrzności. Zimny, twardy i kruchy” (s. 82). Kto to napisał? Międzywojenny ekspresjonista, który w epoce gospodarczego krachu i politycznej przemocy kreśli duchową pustkę bezrobotnego? Literacki pejzażysta marginesów życia „małej stabilizacji”, nudnych przedmieść, depresyjnych wędrówek donikąd? A może banalista czasów transformacji, który uwierzył w 1989 roku w „koniec wielkiej historii” i nie wychyla się poza horyzont przyziemnej codzienności?

Bohater tej prozy jest wszędzie i nigdzie. Martin Heidegger charakteryzuje ten stan przez pojęcia „niezabawiania”, „rozpraszania się” i „przelotności”. Bycie wszędzie i nigdzie jest współczesną formą bycia-w-świecie. „Ten modus bycia-w-świecie odsłania nowy sposób bycia powszechnego bytowania, sposób, w którym się ono stale wykorzenia” – tłumaczy filozof. Takie bycie-w-świecie sprawia, że ten ktoś postrzega swoją egzystencjalną tożsamość nie w kategoriach linearnej ciągłości życiorysu, lecz w kategoriach nadmiaru, braku, fragmentu i wiecznej teraźniejszości, czyli w postaci rozsypanej układanki lub kalejdoskopu.

„Jestem młody, nie wiem, co chcę robić w życiu, myślami wybiegam najdalej do jutra, zarywam noce, poznaję nowych ludzi, którzy nic dla mnie nie znaczą, włóczę się bez celu, lubię picie i lubię seks, ale jednocześnie wszystko jest mdłe, wszystko mnie nudzi, jakbym się zaraził wirusem, który zaatakował mój układ nerwowy i zrobił ze mnie takie ponure zombie…” (s. 195).

Romanse, zbrodnie, intrygi. Dramat wielkiej historii. Sensacja i fantastyka. Cały stos takich powieści lub opowiadań przychodzi na każdy prozatorski konkurs. Jak trudno jednak pisać o tym, co zwyczajne, niewidoczne i niepochwytne, jak powietrze, o którym wiemy jednak, że jest! Wokół nas i w nas. Jak trudno pisać o rzeczywistości tu i teraz, znaleźć konieczny dystans, trafny język, pomysł na świat w prozie, który to świat – i zarazem pomysł na powieść – będzie tak pospolity, uciążliwy, nijaki, kiczowaty, że aż podobny do prawdziwego. Niepokojąco podobny do tego jedynego świata, jaki jest – czyli naszego.

„Wychodziło na to, że świat ma mi do zaoferowanie jedynie kicz i fałsz. Ja jemu też. Mieliśmy remis” (s. 255).

Jeśli jednak jest to remis, to ze wskazaniem.

Kapituła w składzie: Andrzej Draguła, Karol Maliszewski i Wojciech Browarny (przewodniczący) – po zapoznaniu się z książkami zgłoszonymi na konkurs i dyskusji – wskazała jako laureata Lubuskiego Wawrzynu Literackiego w kategorii prozy za rok 2024 Marcina Mielcarka za powieść Skoczek, opublikowaną w Wydawnictwie Anagram.

Małgorzata Mikołajczak

Lubuski Wawrzyn Literacki w kategorii „poezja” dla Bartosza Konopnickiego za książkę Zapisy promieniowania

(laudacja)

Bartosz Konopnicki, Zapisy promieniowania, Wydawnictwo Anagram, Warszawa 2024, 66 s.

„na obrzeżach coraz większa cisza”, „cisza rozsypanych emocji”, „cisza ścian”, „cisza między nami”… Te wiersze biorą się z ciszy, „w której tkwi milion niewypowiedzianych historii”. Poznajemy jedynie ich fragmenty – okruchy i strzępy opowieści rodzinnych, wspomnień, „niemal zapomnianych” bajek i „niedopowiedzianych zbrodni” – „niedopowiedzianych”, bo cisza tłumi i wygłusza słowa, nawet te „powtarzane coraz głośniej”. Dlatego wiersze, o których tu mowa, biorą się też z bezradności.

Ale nie chodzi tylko o niemoc słów zastępowanych spojrzeniem i gestem, o bezsilność prawdy, której nikt nie słucha. Bardziej dotkliwa – kłująca jak „obdrapane łuski świateł”, uwierająca jak „linie papilarne żyletek”, bolesna jak „igły wczorajszego dnia”, „drobiny szkła w mózgu” – jest egzystencjalna niemożność. Gdy nie możesz nic powiedzieć – taki tytuł nosi wiersz, którego fragment przytaczam – „jesteś dzieckiem …/ o oczach bez wyrazu/ i nieruchomej twarzy// osacza cię każda sekunda/ i każde słowo/ niegojąca się rana”.

Osaczenie, bezsilność, zranienie, zużycie, „nasze wspólne zbrodnie”, „rozsypane emocje”… W świecie podmiotu – szarym, chłodnym, północnym – nic się nie układa i nie scala; wczoraj, dziś i jutro na próżno szukają ze sobą kontaktu. Nad tym, co będzie, ciąży nieuchronność śmierci; na tym, co jest, kładzie się cieniem choroba. Choruje ktoś bliski i maladyczna relacja, dawkowana powściągliwie i dyskretnie, przenika do metaforyki, artykułuje się dykcją niezgody: „Mówisz że nic ci nie jest”, „cały czas mówisz mi jeszcze wszystko będzie dobrze”, „Jesteś niezależna tak bardzo/ jak tylko pozwala ci na to/ jutrzejszy dzień taki lekarz pierwszego kontaktu”.

Jedyne jasne momenty tych wierszy to te, w których pojawia się obraz kolibra. Koliber powraca w tomie, o którym tu mowa, trzykrotnie i może być interpretowany apotropeicznie: jako znak, który chroni przed nieszczęściem. Podobną funkcję pełni zaklęcie, którego częścią jest fraza zamieszczona w tytule nagrodzonej książki. Odnajdujemy ją w wierszu Bez koloru: „Nic ci nie jest/ Tak mówią zapisy promieniowania”. I wszystko już jasne: Lubuski Wawrzyn Literacki w kategorii „poezja” otrzymuje Bartosz Konopnicki za tom wierszy zatytułowany Zapisy promieniowania.